طبق نظریه بسیاری از روانشناسان، دوران کودکی و نوجوانی بهترین زمان برای آموزش و کسب مهارت است. در این دوران افراد از نظر ذهنی و جسمی کاملاً آماده یادگیری و انجام فعالیت‌های مختلف هستند، درصورتی‌که با افزایش سن و افزایش دغدغه‌های زندگی، زمینه یادگیری و توسعه مهارت‌ها نیز کاهش می‌یابد.
بنابراین باید به فرآیند مهارت‌آموزی کودکان و نوجوانان توجه ویژه داشت. خانواده و مدرسه دو بستر مهم و تعیین‌کننده در این امر هستند که باید برای ایجاد شرایط مناسب جهت مهارت‌آموزی کودکان و نوجوانان، برنامه‌ریزی کنند.
مهارت‌آموزی در دوران کودکی
در این دوران معمولاً تمام وقت کودکان در خانه و با والدینشان می‌گذرد؛ بنابراین خانواده مهم‌ترین نقش را در شکل‌گیری مهارت‌های فردی و اجتماعی کودکان تا سن 7 سالگی ایفا می‌کند. در این سنین کودکان نیاز دارند تا مهارت‌هایی از قبیل برقراری ارتباط، ابراز احساسات، کنترل و ابراز خشم، یادگیری و … را در خانواده بیاموزند.
درواقع عمده مهارت‌هایی که باید افراد در سنین کودکی و قبل از مدرسه بیاموزند، مهارت‌های رفتاری هستند و خانواده نقش اساسی و بسیار مهمی در این حوزه دارد.
روانشناسان معتقدند بخش عمده شخصیت یک فرد تا سن 7 سالگی شکل می‌گیرد، بنابراین والدین گرامی باید به فرایند کسب مهارت کودک خود توجه داشته باشند تا بتوانند فردی سالم را برای زندگی در جامعه آماده کنند. پدر و مادرها برای فراهم کردن شرایط و روش‌های مهارت‌آموزی می‌توانند از کتب تربیت مختلف و همچنین مشاوره متخصصین امر تربیت کمک بگیرند.
مهارت‌آموزی در دوران نوجوانی
دوران نوجوانی هم مانند دوران کودکی در شکل‌گیری و رشد مهارت‌های فردی و اجتماعی افراد بسیار مؤثر است. نوجوانان در این دوران مانند یک زمین مهیای کشت هستند که شما می‌توانید هر جوانه و بذری را در آن بکارید و از رشد و به عمل آمدن محصول در آن اطمینان کامل داشته باشید، اما با افزایش سن و به‌مرور زمان این قابلیت کاهش می‌یابد و مهارت‌آموزی برای افراد سخت خواهد بود.
نقش مدرسه در مهارت‌آموزی نوجوانان
در این دوران عمده نقش مهارت‌آموزی به نوجوانان بر عهده مدرسه است. در دوران نوجوانی بیشتر مهارت‌های رفتاری افراد شکل گرفته است و تنها مدرسه می‌تواند به رشد یا تصحیح برخی از این رفتارها کمک کند.
نقش مدرسه در مهارت‌آموزی نوجوانان بیشتر به حوزه مهارت‌ها مورد نیاز برای کسب درآمد و فعالیت اقتصادی در جامعه مربوط می‌شود. مدارس وظیفه دارند تا با برنامه‌ریزی و تربیت صحیح و اصولی دانش‌آموزان را برای حضور مؤثر و فعال در جامعه آماده کنند.
عملکرد مدارس در فرایند مهارت‌آموزی نوجوانان
متأسفانه در کشور ما برنامه آموزشی مدونی برای آموزش و کسب مهارت در مدارس، به‌جز مدارس فنی‌وحرفهای، وجود ندارد. برخی مدارس که از فضا و امکانات مناسب برخوردار هستند، خود وارد عمل شدهاند و این فرایند را در برنامه‌های آموزشی دانش‌آموزان گنجانده‌اند.
مراحل ایجاد فرآیند مهارت‌آموزی برای نوجوانان در مدرسه به این شکل باشد که ابتدا مشاورین مدرسه لیستی از مهارت‌های مورد نیاز جامعه را تهیه کنند، سپس از میان مهارت‌های لیست شده، تعدادی از آنها که امکان آموزش در مدرسه را دارند انتخاب شده زمینه و بستر لازم مانند کارگاه نیز ایجاد شود.
پس آماده‌سازی شرایط لازم، باید از افرادی که در مهارت‌های مورد نظر متخصص هستند و سابقه فعالیت دارند، برای آموزش دانش‌آموزان استفاده شود.
- بلافاصله پس از پایان تحصیلات وارد بازار کار شوند و تلاش کنند با توجه به مهارتی که آموخته‌اند، کسب‌وکار خود را ایجاد کنند.
- دانش‌آموزانی که علاقه‌مند به تحصیل و فعالیت در رشته‌هایی مانند پزشکی هستند، می‌توانند وارد دانشگاه شوند و در رشته مورد علاقه خود به کار و تحصیل بپردازند؛ اما در صورت ایجاد هر مشکلی در فرآیند تحصیل که آنها را از ادامه تحصیل بازدارد، می‌توانند از مهارت خود استفاده کرده و درآمد کسب کنند.
فعالیت مدارس کشورهای پیشرفته در حوزه مهارت‌آموزی
در سیستم آموزشی اکثر کشورهای پیشرفته جهان، مهارت‌آموزی همراه با تحصیل در ساختار آموزشی گنجانده شده است. دانش‌آموزان در طول دوران تحصیل علاوه‌بر یادگیری دروس و علم‌آموزی، مهارت‌های مهمی که جامعه به آنها احتیاج دارد را نیز فرامی‌گیرند.
این تغییر سیستم آموزشی هم نوجوانان را برای ورود به جامعه آماده می‌کند و هم به جامعه در جهت پیشرفت و توسعه و کاهش نرخ بیکاری کمک می‌کند. در مدارس کشور ژاپن این طرح از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین طرح‌های آموزشی است و دانش‌آموزان در ابتدای ورود به مدرسه مطابق با توانایی‌ها، استعدادها و علاقه‌مندی‌های خود مهارت‌هایی را می‌آموزند و پس از ورود به جامعه نیز در همان جایگاه شغلی فعالیت می‌کنند.
تأثیر مهارت‌آموزی در نوجوانی بر زندگی فرد و جامعه
در کشور ما، درصد زیادی از جوانان پس ورود به جامعه و احساس نیاز مالی، به‌دنبال کسب مهارت هستند. یادگیری یک مهارت در دوران نوجوانی علاوه‌بر آنکه باعث صرفه‌جویی در وقت می‌شود و فرد بلافاصله پس از اتمام تحصیل می‌تواند در حوزه تخصصی خود اقدام به فعالیت در یک جایگاه شغلی کند، سبب می‌شود تا فرآیند مهارت‌آموزی باکیفیت و فراغ بال بیشتری صورت گیرد.
افراد در دوران نوجوانی زمینه یادگیری بسیار بیشتری نسبت به سنین جوانی دارند و با افزایش سن و دغدغه‌های فرد، میزان و کیفیت یادگیری نیز کاهش می‌یابد. اگر فردی پس از ورود به جامعه، مشغول به فعالیت شود، بسیاری از مشکلاتی نظیر بیکاری، کاهش امید به زندگی، کاهش نرخ ازدواج و … به‌وجود نخواهد آمد و در نهایت یک جامعه متعالی و در حال پیشرفت خواهیم داشت.
یک راهکار برای جلوگیری از ادامه یک فرهنگ غلط
امروزه به دلیل فراگیری استفاده از شبکه‌های اجتماعی، نوجوانان زمان زیادی را در این شبکه‌ها می‌گذرانند. در گذشته افراد برای کسب تائید از اطرافیان، به فعالیت و یادگیری مشغول می‌شدند و با پیشرفت در حوزه‌های کاری و تحصیلی رضایت و تائید افراد جامعه را به‌دست می‌آوردند.
بنابراین نوجوانان باید ابتدا ارزش‌گذاری را بیاموزند و بتوانند ارزش مادی و معنوی هر کاری را تعیین کنند. با الگوهایی مانند رونالدو، استیو جابز و مریم میرزاخانی آشنا شوند که چگونه برای پیشرفت تلاش کردند و آنچه اکنون ما میبینیم و اقبال عمومی که از این افراد وجود دارد نتیجه سالها تلاش مستمر و مهارت‌آموزی همراه با هدف‌گذاری دقیق است.
نوجوانان باید بدانند افرادی که در صفحات مجازی با نمایش و بدون هیچ مهارتی به‌سرعت معروف شدهاند، با همان سرعت نیز فراموش خواهند شد، اما مردم دنیا هیچ‌گاه رونالدو را فراموش نخواهند کرد و نام او به‌عنوان یک اسطوره فوتبال در تاریخ باقی‌خواهد ماند.
سخن پایانی
کودکان و نوجوانان مهم‌ترین سرمایه‌های هر کشور و ملتی هستند، حتی در ساختار کوچک‌تر برای خانواده نیز یک سرمایه بزرگ محسوب می‌شوند؛ بنابراین خانواده‌ها و مدارس باید در جهت رشد و توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی این سرمایه‌ها تلاش کنند. حرکت در جهت افزایش مهارت‌های دانش‌آموزان می‌تواند تأثیرات و دستاوردهای بسیار بزرگی را برای جامعه به‌دنبال داشته باشد و جامعه‌ای سرشار از امید و نشاط را ایجاد کند.
